در دنیای امروز، آسانسورها به ‌عنوان یکی از مهم ‌ترین و کاربردی ‌ترین تجهیزات در ساختمان‌ ها به شمار می ‌روند که نقش قابل توجهی در تسهیل جا به‌ جایی آسان و ایمن افراد در طبقات متعدد دارند. نصب آسانسور علاوه بر تأثیر مستقیم بر رفاه و راحتی ساکنین ساختمان، به رشد کیفی مجتمع‌ ها و افزایش ارزش ملک کمک می‌ کند. اما یکی از چالش‌ های اصلی در طراحی و اجرای آسانسور، برنامه ‌ریزی دقیق فضای مورد نیاز برای نصب آن است.

عوامل مؤثر در تعیین فضای مورد نیاز آسانسور

عوامل مؤثر در تعیین فضای مورد نیاز آسانسور شامل ابعاد کابین، نوع و ظرفیت آسانسور، تعداد ایستگاه ‌ها و الزامات ایمنی می ‌باشد. همچنین، نوع ساختمان و مکان نصب آسانسور نیز در محاسبه فضا مؤثر است. رعایت استانداردهای فنی و مقررات ملی آسانسور نیز از جمله موارد تأثیرگذار در تعیین فضای مناسب برای نصب آسانسور است.

ظرفیت و تعداد نفرات آسانسور

ظرفیت آسانسور نقشی کلیدی در تعیین ابعاد چاه و کابین آن ایفا می ‌کند. به طور کلی، ظرفیت آسانسور به دو صورت وزن (کیلوگرم) و تعداد نفرات نمایش داده می ‌شود که بین این دو شاخص رابطه مستقیم وجود دارد. به عنوان مثال آسانسوری که ظرفیت آن 480 کیلوگرم است معمولاً مناسب حمل 6 نفر است که به طور متوسط هر نفر را 80 کیلوگرم در نظر می ‌گیرند.

با توجه به استانداردهای رایج، ابعاد استاندارد کابین و چاه آسانسور براساس ظرفیت معمول به شرح زیر است:

نوع ساختمان (مسکونی، تجاری، ویلایی، بیمارستانی و…)

کاربری ساختمان یکی از مهم ‌ترین فاکتورهای تعیین ‌کننده نوع آسانسور و فضای مورد نیاز برای نصب است. ساختمان‌ های مسکونی معمولاً آسانسورهایی با ظرفیت کمتر و چاهک ‌های متوسط دارند اما در ساختمان ‌های تجاری و اداری که رفت و آمد بیشتر است، نیاز به آسانسورهای بزرگتر و با ظرفیت بالاتر و فضای نصب مجهزتر وجود دارد.

در بیمارستان ‌ها و مراکز درمانی، فضای آسانسور باید استانداردهای ویژه‌ ای داشته باشد که به آسانسور امکان جابجایی تجهیزات پزشکی، تخت ‌های بیمار و وسایل کمکی را بدهد. در این نوع ساختمان ‌ها ابعاد چاه، کابین و درب ‌ها گسترده ‌تر و ارتفاع کابین نیز متناسب با نیازهای خاص در نظر گرفته می‌ شود.

نوع آسانسور (هیدرولیک، کششی، بدون موتورخانه)

سه نوع اساسی آسانسور که در ساختمان‌ ها نصب می‌ شوند، عبارتند از:

1. آسانسور کششی:با موتورخانه جدا که معمولاً در بالاترین طبقه یا انتهای چاه آسانسور قرار می‌ گیرد. این نوع آسانسورها فضای بیشتری را برای موتورخانه و کابین نیاز دارند.
2. آسانسور هیدرولیکی:دارای سیلندرهای هیدرولیک در زیر چاه آسانسور که نیازمند فضای خاصی در چاهک برای نصب پمپ و تانک هیدرولیکی است.
3. آسانسور بدون موتورخانه:طراحی این نوع به‌گونه‌ ای است که موتورخانه در بالای چاه یا داخل دیواره ‌ها مستقر می‌ شود و فضای نصب کاهش می‌ یابد.

فضای مورد نیاز برای هر نوع آسانسور براساس ساختار فنی آن متفاوت است و باید در زمان طراحی نقشه کاملاً در نظر گرفته شود.

استانداردها و مقررات ملی در تعیین فضای آسانسور

برای تأمین ایمنی، کارایی و تسهیل امور مجوزدهی، استانداردها و مقرراتی توسط سازمان ‌های ذیربط تدوین شده است باید به دقت رعایت شود. از جمله استانداردهای مورد توجه در ایران می ‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• استاندارد ملی آسانسور ایران (ISIRI 3200  و  ISIRI 3201) که دستورالعمل ‌هایی برای ابعاد چاه، کابین، تجهیزات و تست ایمنی ارائه می ‌دهد.
• مقررات ملی ساختمان و نظام فنی و اجرایی کشور که حداقل ‌های لازم برای فضای توقف، دسترسی و ایمنی در آنها تعیین شده است.
• مفاد استانداردهای بین ‌المللی مانند EN 81 و ASME A17.1 که در پروژه‌ های بین‌ المللی مد نظر قرار می ‌گیرند.

در این مقررات ابعاد حداقل چاه آسانسور، اندازه‌ های کابین و درب، ارتفاع توقف در طبقات، فضای موتورخانه، فاصله‌ های ایمنی دسترسی و فضای لازم برای تعمیر و نگهداری مشخص شده است.

ابعاد استاندارد چاه، کابین و موتورخانه آسانسور

ابعاد استاندارد چاه، کابین و موتورخانه آسانسور نقش حیاتی در تضمین ایمنی، کارایی و راحتی استفاده از آسانسور دارند. چاه آسانسور باید به گونه ‌ای طراحی شود که فضای کافی برای حرکت کابین و تجهیزات مربوطه فراهم آورد؛ معمولاً عرض و عمق چاه بر اساس ظرفیت و نوع آسانسور تعیین می ‌شود. کابین نیز باید متناسب با استانداردهای ابعادی، فضای مناسب برای حمل مسافر یا بار را تأمین کند و از نظر امنیتی به سیستم‌ های حفاظتی مجهز باشد.

موتورخانه نیز مکانی است که تجهیزات مکانیکی آسانسور نصب می ‌شود و باید ابعاد آن به اندازه ‌ای باشد که دسترسی مناسب برای نگهداری و تعمیرات فراهم گردد. رعایت این ابعاد استاندارد اهمیت بالایی در عملکرد صحیح و ایمن آسانسورها دارد.

ابعاد چاه آسانسور برای ظرفیت ‌های مختلف

ابعاد چاه آسانسور یکی از مهم ‌ترین فاکتورهای تعیین فضای مورد نیاز جهت نصب آن است. چاه آسانسور باید به اندازه کافی بزرگ باشد تا امکان حرکت آزاد کابین و تجهیزات اطراف آن بدون برخورد فراهم گردد. ابعاد چاه آسانسور بر اساس ظرفیت کابین، نوع سیستم آسانسور (کششی، هیدرولیکی، بدون موتورخانه) و استانداردهای مربوطه تعیین می‌ شود.

برای نمونه در جدول زیر مروری بر ابعاد استاندارد چاه آسانسور بر اساس ظرفیت وجود دارد:

حداقل فضای مورد لازم برای موتورخانه یا محل نصب تابلو فرمان

فضای مورد نیاز برای موتورخانه آسانسور یا محل نصب تابلو فرمان باید هماهنگ با ابعاد و مشخصات فنی تجهیزات انتخاب شود. این فضا باید امکان دسترسی آسان برای انجام نگهداری، تعمیرات و سرویس ‌های دوره ‌ای را فراهم کند و از نظر امنیتی نیز استانداردهای لازم را رعایت نماید. همچنین، تهویه مناسب و شرایط مطلوب محیطی از جمله نکات کلیدی در طراحی و تجهیز این مکان ‌ها به شمار می ‌آید.

موتورخانه آسانسور کششی

موتورخانه آسانسور کششی معمولاً در بالاترین نقطه ساختمان و مجاور چاه آسانسور قرار می ‌گیرد. این فضا باید به اندازه کافی بزرگ باشد تا تجهیزات موتوری، گیربکس، تابلو کنترل و سایر اجزا به صورت ایمن نصب شوند. ابعاد معمول موتورخانه حداقل ۲×۳ متر است ولی بسته به نوع و قدرت موتور ممکن است بزرگتر باشد. طراحی موتورخانه باید به گونه ‌ای انجام شود که تعمیر و نگهداری تجهیزات به سهولت صورت گیرد و تهویه مناسب در آن فراهم باشد.

فضای موتورخانه در آسانسور هیدرولیکی

فضای موتورخانه در آسانسورهای هیدرولیکی حذف شده و تجهیزات اصلی مانند پمپ هیدرولیک، تانک روغن و سایر اجزای مرتبط در چاهک یا اطراف آن نصب می‌ شوند. بنابراین، طراحی چاهک باید به گونه ‌ای باشد که امکان نصب و نگهداری این تجهیزات با سهولت فراهم گردد، تا عملکرد بهینه و ایمنی سیستم تضمین شود.

فضای موتورخانه و تابلو فرمان در آسانسور بدون موتورخانه (MRL)

آسانسورهای بدون موتورخانه (MRL) با حذف موتورخانه سنتی، مزیت اشغال فضای کمتر را دارند و تابلو فرمان آنها در داخل چاهک و بالای کابین نصب می ‌شود. تعیین دقیق فضای لازم در بالای چاهک برای جایگذاری موتور و تجهیزات، ضمن امکان سرویس و نگهداری، اهمیت ویژه ‌ای دارد. به منظور حفظ عملکرد بهینه و ایمنی، طراحی فضای اطراف چاه و دسترسی به تجهیزات باید با دقت و بهینه صورت گیرد.

فضای مورد نیاز برای درب و ورودی آسانسور در طبقات

ابعاد و اندازه درب آسانسور در دستیابی به راحتی ورود و خروج تأثیرگذار است. حداقل عرض استاندارد درب معمولا 80 تا 90 سانتیمتر است که برای عبور راحت افراد عادی و افراد کم ‌توان و ویلچر طراحی شده. فضای جلوی درب نیز باید به اندازه کافی باز باشد (حداقل حدود 1.2 متر) تا افراد با سهولت بتوانند وارد یا خارج شوند. همچنین جهت باز شدن در نیز باید با پلان ساختمان همخوانی داشته باشد تا تداخل با راهروها یا درب ‌های اطراف ایجاد نکند.

بررسی پیش ‌نیازهای نصب آسانسور در ساختمان ‌های قدیمی

ساختمان‌ های قدیمی معمولاً محدودیت ‌های فضایی بیشتری دارند و نصب آسانسور در آنها با چالش ‌هایی نظیر نبود فضای کافی، مسائل سازه ‌ای و تداخل با تأسیسات رو به‌ رو است. برای این ساختمان‌ ها راهکارهایی نظیر آسانسورهای کوچک با شفت ‌های ویژه، استفاده از مدل‌ های هیدرولیکی یا بدون موتورخانه و توسعه دهی فضای داخلی توصیه می‌ شود. بازسازی و تقویت سازه جهت تحمل بار آسانسور نیز از نکات حیاتی در این طرح ‌هاست.

نکات مهم در طراحی و جانمایی آسانسور در نقشه

در طراحی و جانمایی آسانسور در نقشه‌ های ساختمانی، توجه به نکات مهمی همچون انتخاب مکان مناسب با دسترسی آسان، رعایت ابعاد استاندارد برای فضای کابین و موتورخانه، و اطمینان از تطابق با ضوابط ایمنی بسیار حیاتی است. همچنین، باید محل آسانسور به گونه ‌ای انتخاب شود که بیشترین بهره ‌وری را در حرکت بین طبقات فراهم کند و با سایر عناصر سازه ‌ای تداخل نداشته باشد. رعایت این موارد علاوه بر افزایش کارایی، موجب ارتقاء ایمنی و رضایت کاربران خواهد شد.

جانمایی اصولی چاهک و فضای توقف

انتخاب موقعیت مناسب چاه آسانسور در پلان ساختمان باید علاوه بر سازه، به دسترسی آسان کاربران نیز توجه شود. قرارگیری در مرکزی یا نزدیک به ورودی‌ ها می ‌تواند بهره‌ وری را افزایش دهد. فضای توقف ایمن در بالای چاهک و پایین آن برای حرکت ایمن کابین و جلوگیری از خطرات ضروری است. حداقل حدایق فضای توقف باید رعایت شود.

هماهنگی با معماری داخلی و ساختار سازه

نقش آسانسور در چیدمان داخلی ساختمان نباید نادیده گرفته شود. بهترین طراحی‌ ها آن است که فضای آسانسور ضمن حفظ زیبایی معماری به بارگذاری سازه ‌ای آسیب نزند. بررسی اثر آسانسور بر بارهای سازه و اجرای تقویت ‌سازی مناسب از موارد مهم مهندسی است که باید در طراحی مد نظر قرار گیرد.

ملاحظات ایمنی و دسترسی برای افراد کم ‌توان

امروزه رعایت استانداردهای مرتبط با دسترسی آسانسور برای افراد کم‌ توان جسمی تقریبا در همه پروژه‌ ها اجباری است. دکمه‌ ها باید در ارتفاع مناسب نصب شده و فضای کابین به نحوی باشد که به راحتی ویلچر و تجهیزات کمکی جابجا شوند. همچنین سیستم ‌های هشدار، نرده، کفپوش ضد لغزش و روشنایی کافی از موارد ایمنی مهم است.

پیش ‌بینی فضای تعمیر و سرویس در آینده

طراحی باید به گونه ‌ای باشد که فضای کافی برای انجام تعمیرات، سرویس ‌های دوره‌ ای و تعویض قطعات فراهم باشد تا هزینه و زمان توقف آسانسور کاهش یافته و عمر مفید دستگاه افزایش یابد.

سؤالات متداول (FAQ)

1. فضای حداقل مورد نیاز برای نصب آسانسور کششی با ظرفیت 6 نفر چقدر است؟

حداقل ابعاد چاه آسانسور کششی 6 نفر معمولاً حدود 1.8 در 1.9 متر و کابین آن حدود 1.4 در 1.6 متر است.

2. آیا در ساختمان ‌های قدیمی امکان نصب آسانسور هیدرولیکی وجود دارد؟

بله، با توجه به فضای محدود و شرایط خاص سازه ‌ای، آسانسورهای هیدرولیکی به دلیل نیاز کمتر به موتورخانه مناسب ساختمان‌ های قدیمی هستند.

3. تفاوت فضای موتورخانه در آسانسورهای کششی و بدون موتورخانه چیست؟

آسانسورهای کششی نیازمند فضای جداگانه و بزرگتری برای موتورخانه هستند ولی مدل‌ های بدون موتورخانه این فضا را حذف یا به حداقل می ‌رسانند.

4. چگونه می ‌توان فضای آسانسور را با معماری داخلی هماهنگ کرد؟

با انتخاب مکان مناسب چاه، استفاده از مواد و رنگ‌ های هماهنگ و طراحی ظاهری کابین متناسب با فضای داخلی، این هماهنگی امکان پذیر است.

5. استانداردهای مهم در زمینه ایمنی و دسترسی آسانسور برای افراد کم ‌توان چیست؟

ارتفاع دکمه‌ ها، فضای کافی داخل کابین، عرض مناسب درب و استفاده از سیستم ‌های هشدار صوتی و تصویری از مهم ‌ترین استانداردها هستند.

کلام آخر

فضای مورد نیاز برای نصب آسانسور یک عامل حیاتی و تعیین ‌کننده در موفقیت پروژه‌ های ساختمانی است. انتخاب صحیح نوع آسانسور متناسب با ظرفیت و کاربری ساختمان، رعایت استانداردهای فنی ملی و جهانی و جانمایی اصولی چاهک و موتورخانه، همگی در رسیدن به نتیجه ‌ای مطمئن و ایمن مؤثرند. با رعایت دقیق نکات مطرح شده در این مقاله می ‌توان فضایی بهینه، ایمن و کارآمد برای آسانسورها فراهم آورد که ضمن افزایش رضایت کاربران، طول عمر تجهیزات را نیز افزایش دهد.