پاراشوت آسانسور: ترمز اضطراری در برابر سقوط آزاد
آسانسورها، جزء لاینفک زندگی مدرن و نمادی از پیشرفت تکنولوژی هستند. روزانه میلیون ها نفر در سراسر جهان از این وسیله نقلیه عمودی استفاده می کنند و به طبقات مختلف ساختمان ها دسترسی پیدا می کنند. با وجود اطمینان نسبی که به آسانسورها وجود دارد، سوالی که ذهن بسیاری را به خود مشغول می کند، ایمنی این دستگاه در شرایط اضطراری است.
یکی از مهم ترین اجزای ایمنی آسانسور، سیستم پاراشوت (Parachute) یا ترمز اضطراری است که به عنوان آخرین خط دفاعی در برابر سقوط آزاد عمل می کند. در این مقاله به بررسی جامع سیستم پاراشوت آسانسور، انواع آن، نحوه عملکرد، استانداردها و نقش آن در حفظ ایمنی سرنشینان خواهیم پرداخت.
نجات دهنده ای پنهان در قلب ایمنی
آسانسورها به عنوان یکی از اجزای جدایی ناپذیر زندگی مدرن، نقش حیاتی در حمل و نقل عمودی افراد و کالاها ایفا می کنند. با وجود طراحی مهندسی دقیق و سیستم های ایمنی چندگانه، همواره احتمال بروز نقص فنی و حوادث غیرمترقبه وجود دارد. در این میان، سیستم پاراشوت آسانسور (Elevator Overspeed Governor and Safety Gear System) به عنوان یک مکانیزم حیاتی و نجات دهنده، آخرین خط دفاعی در برابر سقوط احتمالی کابین عمل می کند و نقشی انکار ناپذیر در تأمین ایمنی کاربران دارد.
در ادامه، به بررسی جامع سیستم پاراشوت آسانسور، اجزای آن، نحوه عملکرد، استانداردهای مرتبط و اهمیت آن در حفظ ایمنی مسافران می پردازیم. هدف ما، ارائه اطلاعاتی دقیق و کاربردی است تا آگاهی خوانندگان نسبت به این سیستم ایمنی حیاتی افزایش یابد.
تعریف و اهمیت سیستم پاراشوت آسانسور
سیستم پاراشوت آسانسور، یک سیستم ایمنی مکانیکی است که به منظور جلوگیری از سقوط آزاد کابین آسانسور در شرایطی مانند گسیختگی سیم بکسل های اصلی، نقص در سیستم ترمز موتور یا سرعت بیش از حد مجاز طراحی شده است. این سیستم با ایجاد اصطکاک بین لنت های ترمز و ریل های راهنما، کابین را به صورت تدریجی متوقف می کند و از وقوع حادثه جلوگیری می کند. اهمیت سیستم پاراشوت آسانسور در تأمین ایمنی مسافران و جلوگیری از حوادث ناگوار بسیار بالاست. این سیستم، آخرین خط دفاعی در برابر سقوط کابین است و می تواند جان افراد را در مواقع اضطراری نجات دهد. بدون وجود یک سیستم پاراشوت کارآمد و استاندارد، ایمنی آسانسور به شدت به خطر می افتد.
اهمیت سیستم پاراشوت در موارد زیر خلاصه می شود:
- حفظ جان سرنشینان: اصلی ترین و مهم ترین وظیفه این سیستم، حفظ جان سرنشینان در شرایط اضطراری است.
- جلوگیری از آسیب به تجهیزات آسانسور: سقوط آزاد کابین می تواند منجر به آسیب جدی به تجهیزات آسانسور و ساختمان شود که سیستم پاراشوت از این امر جلوگیری می کند.
- ایجاد اعتماد و اطمینان: وجود یک سیستم ایمنی قابل اعتماد، اعتماد و اطمینان کاربران را به آسانسور افزایش می دهد.
سیستم پاراشوت آسانسور چیست و چگونه جان شما را نجات می دهد؟ (بررسی جامع)
آسانسورها به عنوان یکی از رایج ترین وسایل حمل و نقل عمودی، نقش مهمی در زندگی روزمره ما ایفا می کنند. با این حال، همواره این سؤال مطرح است که در صورت بروز نقص فنی یا قطع ناگهانی کابل های آسانسور، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ اینجاست که سیستم پاراشوت آسانسور (Lift Over-speed Governor and Safety Gear) به عنوان یک مکانیزم حیاتی ایمنی وارد عمل می شود. در ادامه، به بررسی جامع سیستم پاراشوت آسانسور، اجزا، نحوه عملکرد، استانداردها و اهمیت آن خواهیم پرداخت.
سیستم پاراشوت آسانسور چیست؟
سیستم پاراشوت آسانسور، مجموعه ای از اجزا و مکانیزم های مکانیکی و الکتریکی است که در صورت افزایش غیرمجاز سرعت کابین (Overspeed) وارد عمل شده و با قفل کردن کابین بر روی ریل های راهنما، از سقوط آن جلوگیری می کند. به عبارت دیگر، این سیستم یک ترمز اضطراری است که در مواقع بحرانی، امنیت مسافران را تضمین می کند.
سیستم پاراشوت آسانسور، که به آن سیستم ایمنی سقوط آزاد نیز گفته می شود، یک دستگاه مکانیکی است که برای جلوگیری از سقوط ناگهانی کابین آسانسور در صورت بروز نقص فنی، طراحی شده است. این سیستم به طور خودکار فعال شده و کابین را در ریل های راهنما (Guide Rails) قفل می کند، به طوری که از سقوط آن جلوگیری شود. به بیان ساده، پاراشوت آسانسور مانند ترمز اضطراری برای کابین عمل می کند.
اجزای اصلی سیستم پاراشوت آسانسور
سیستم پاراشوت آسانسور معمولاً از اجزای زیر تشکیل شده است:
- گاورنر سرعت (Overspeed Governor): گاورنر، یک دستگاه چرخشی است که به طور مداوم سرعت کابین را کنترل می کند. این دستگاه از طریق یک کابل فلزی به کابین متصل است و با افزایش سرعت کابین از حد مجاز، فعال می شود.
- کابل گاورنر (Governor Rope): کابلی که گاورنر را به کابین متصل می کند و سیگنال افزایش سرعت را به سیستم پاراشوت منتقل می کند.
- مکانیزم قفل کننده (Safety Gear Mechanism): این مکانیزم، بخش اصلی سیستم پاراشوت است که با دریافت سیگنال از گاورنر، به ریل های راهنما چسبیده و با ایجاد اصطکاک، حرکت کابین را متوقف می کند.
- ریل های راهنما (Guide Rails): ریل های عمودی که کابین بر روی آنها حرکت می کند و مکانیزم قفل کننده به آنها متصل می شود.
- سوییچ ایمنی (Safety Switch): پس از فعال شدن مکانیزم قفل کننده، این سوییچ مدار الکتریکی آسانسور را قطع می کند و از ادامه حرکت آن جلوگیری می کند.
- سیستم ریست (Reset System): پس از فعال شدن سیستم پاراشوت، برای راه اندازی مجدد آسانسور، نیاز به ریست کردن سیستم پاراشوت است. این کار معمولاً توسط تکنسین مجرب انجام می شود.
- ترمز ایمنی (Safety Gear): مهم ترین بخش سیستم پاراشوت، ترمز ایمنی است. این مکانیزم بر روی قاب کابین (Car Frame) نصب شده و در صورت فعال شدن، با درگیر شدن با ریل های راهنما، کابین را متوقف می کند. ترمز ایمنی انواع مختلفی دارد که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد.
- تسمه های اتصال (Linkages): تسمه هایی هستند که گاورنر را به ترمز ایمنی متصل می کنند و نیروی لازم برای فعال سازی ترمز ایمنی را منتقل می کنند.
انواع ترمز ایمنی (Safety Gear) آسانسور
ترمزهای ایمنی آسانسور بر اساس نحوه عملکرد و سرعت آسانسور، به انواع مختلفی تقسیم می شوند:
| نوع ترمز ایمنی | نحوه عملکرد | کاربرد | مزایا | معایب |
| ترمز ایمنی لحظه ای (Instantaneous Safety Gear) | با درگیر شدن ناگهانی و آنی با ریل های راهنما، کابین را متوقف می کند. | مناسب برای آسانسورهای با سرعت پایین و ظرفیت کم. | ساده و ارزان | ایجاد تکان شدید در هنگام فعال شدن. مناسب برای آسانسورهای با سرعت بالا نیست. |
| ترمز ایمنی تدریجی (Progressive Safety Gear) | با اعمال تدریجی فشار بر روی ریل های راهنما، کابین را به آرامی متوقف می کند. | مناسب برای آسانسورهای با سرعت بالا و ظرفیت زیاد. | کاهش تکان و ضربه در هنگام فعال شدن. ایمنی بیشتر برای مسافران. | پیچیده تر و گران تر نسبت به ترمز ایمنی لحظه ای. نیاز به نگهداری دقیق تری دارد. |
| ترمز ایمنی غلتکی (Roller Safety Gear) | با استفاده از غلتک هایی که بر روی ریل های راهنما می غلتند و در صورت افزایش سرعت، قفل می شوند، کابین را متوقف می کند. | مناسب برای آسانسورهای با سرعت متوسط. | عملکرد نرم و روان. | پیچیدگی نسبتاً زیاد |
| ترمز ایمنی ترکیبی (Combined Safety Gear) | ترکیبی از ترمز ایمنی لحظه ای و تدریجی. ابتدا با درگیر شدن لحظه ای، سرعت کابین را کاهش داده و سپس با اعمال تدریجی فشار، کابین را متوقف می کند. | مناسب برای آسانسورهایی که نیاز به ترکیبی از ایمنی و راحتی دارند. | تعادل بین ایمنی و راحتی. | قیمت بالاتر نسبت به ترمز ایمنی لحظه ای و تدریجی. |
انواع مکانیزم های قفل کننده
مکانیزم های قفل کننده در انواع مختلفی طراحی و ساخته می شوند که از جمله رایج ترین آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مکانیزم لحظه ای (Instantaneous Safety Gear): این نوع مکانیزم به سرعت کابین را متوقف می کند و برای آسانسورهای با سرعت کم مناسب است.
- مکانیزم پیشرونده (Progressive Safety Gear): این نوع مکانیزم به تدریج سرعت کابین را کاهش می دهد و برای آسانسورهای با سرعت بالا مناسب است.
- مکانیزم غلتکی (Roller Safety Gear): این نوع مکانیزم از غلتک ها برای ایجاد اصطکاک با ریل های راهنما استفاده می کند و برای آسانسورهای با سرعت متوسط مناسب است.
انواع سیستم های پاراشوت آسانسور
سیستم های پاراشوت آسانسور بر اساس نوع عملکرد و مکانیزم فعال سازی، به انواع مختلفی تقسیم می شوند که در ادامه به بررسی مهم ترین آنها می پردازیم:
- پاراشوت های لحظه ای (Instantaneous Safety Gear): این نوع پاراشوت، به محض فعال شدن، به سرعت و به صورت ناگهانی کابین را متوقف می کند. این سیستم ها معمولاً در آسانسورهای با سرعت پایین و ظرفیت کم مورد استفاده قرار می گیرند. فعال سازی این نوع پاراشوت معمولاً توسط گاورنر و اهرم های مکانیکی صورت می گیرد.
- پاراشوت های تدریجی (Progressive Safety Gear): این نوع پاراشوت، کابین را به صورت تدریجی و با کنترل بیشتری متوقف می کند. این سیستم ها معمولاً در آسانسورهای با سرعت بالا و ظرفیت زیاد مورد استفاده قرار می گیرند. فعال سازی این نوع پاراشوت نیز معمولاً توسط گاورنر و اهرم های مکانیکی انجام می شود، اما طراحی آنها به گونه ای است که نیروی ترمز به تدریج افزایش می یابد.
- پاراشوت های غلتکی (Roller Safety Gear): این نوع پاراشوت از غلتک هایی برای اعمال نیروی ترمز استفاده می کند. این غلتک ها با ریل های راهنما درگیر می شوند و سرعت کابین را کاهش می دهند. این سیستم ها معمولاً برای آسانسورهای باری با ظرفیت بالا مناسب هستند.
- پاراشوت های هیدرولیکی (Hydraulic Safety Gear): این نوع پاراشوت از یک سیستم هیدرولیکی برای اعمال نیروی ترمز استفاده می کند. این سیستم ها معمولاً در آسانسورهای با سرعت بسیار بالا و ظرفیت زیاد مورد استفاده قرار می گیرند و امکان کنترل دقیق تری بر فرآیند توقف کابین را فراهم می کنند.
مقایسه انواع سیستم های پاراشوت آسانسور
| نوع پاراشوت | نحوه عملکرد | مزایا | معایب | کاربرد |
| لحظه ای | توقف ناگهانی کابین | سادگی، قیمت پایین | امکان ایجاد تکان شدید در کابین | آسانسورهای با سرعت پایین و ظرفیت کم |
| تدریجی | توقف تدریجی و کنترل شده کابین | کاهش تکان در کابین، ایمنی بیشتر | پیچیدگی بیشتر، قیمت بالاتر | آسانسورهای با سرعت بالا و ظرفیت زیاد |
| غلتکی | استفاده از غلتک برای ایجاد اصطکاک | ظرفیت بالا، مناسب برای بارهای سنگین | نیاز به نگهداری بیشتر | آسانسورهای باری |
| هیدرولیکی | استفاده از سیستم هیدرولیک برای کنترل ترمز | کنترل دقیق، مناسب برای سرعت های بالا | پیچیدگی و هزینه بالا | آسانسورهای با سرعت بسیار بالا |
نحوه عملکرد سیستم پاراشوت آسانسور
نحوه عملکرد سیستم پاراشوت آسانسور به طور کلی به شرح زیر است:
- تشخیص سرعت بیش از حد: گاورنر (Governor) یک سیستم مکانیکی است که سرعت کابین آسانسور را به طور مداوم پایش می کند. در صورتی که سرعت کابین از حد مجاز فراتر رود (معمولاً ۱۲۵٪ سرعت نامی)، گاورنر فعال می شود.
- فعال سازی اهرم ها: گاورنر فعال شده، یک اهرم مکانیکی را به حرکت در می آورد. این اهرم به سیستم پاراشوت متصل است.
- درگیری لنت های ترمز: اهرم فعال شده، لنت های ترمز را با ریل های راهنما درگیر می کند.
- ایجاد اصطکاک و توقف کابین: با درگیر شدن لنت های ترمز با ریل های راهنما، اصطکاک ایجاد می شود و سرعت کابین به تدریج کاهش می یابد تا اینکه کابین به طور کامل متوقف شود.
- فعال سازی مکانیزم قفل کننده: با فعال شدن گاورنر، کابل گاورنر کشیده می شود و این کشش، مکانیزم قفل کننده را فعال می کند.
- قفل شدن کابین: مکانیزم قفل کننده به ریل های راهنما چسبیده و با ایجاد نیروی اصطکاک، سرعت کابین را به تدریج کاهش داده و در نهایت آن را متوقف می کند.
- قطع مدار الکتریکی: سوییچ ایمنی پس از فعال شدن مکانیزم قفل کننده، مدار الکتریکی آسانسور را قطع کرده و از ادامه حرکت آن جلوگیری می کند.
- نظارت مداوم: گاورنر به طور مداوم سرعت کابین را کنترل می کند.
- افزایش سرعت: در صورت بروز نقص فنی، مانند پاره شدن کابل های کشش یا نقص در سیستم ترمز اصلی، سرعت کابین افزایش می یابد.
- فعال شدن گاورنر: هنگامی که سرعت کابین از حد مجاز تعیین شده فراتر رود، گاورنر فعال می شود.
- انتقال سیگنال: گاورنر سیگنالی را از طریق کابل گاورنر به ترمز ایمنی ارسال می کند.
- فعال شدن ترمز ایمنی: ترمز ایمنی فعال شده و با درگیر شدن با ریل های راهنما، کابین را متوقف می کند. بسته به نوع ترمز ایمنی، این توقف ممکن است لحظه ای یا تدریجی باشد.
- قطع برق موتور: همزمان با فعال شدن ترمز ایمنی، کلید ایمنی فعال شده و برق موتور آسانسور را قطع می کند تا از آسیب های بیشتر جلوگیری شود.
استانداردها و مقررات مرتبط با سیستم پاراشوت آسانسور
طراحی، ساخت و نصب سیستم پاراشوت آسانسور باید مطابق با استانداردهای بین المللی و ملی صورت گیرد تا ایمنی و عملکرد صحیح آن تضمین شود. مهم ترین استانداردها در این زمینه عبارتند از:
- EN 81-20/50: این استاندارد اروپایی، الزامات ایمنی ساخت و نصب آسانسورها را مشخص می کند و بخش قابل توجهی از آن به سیستم پاراشوت اختصاص دارد.
- ISO 8100-1/2: این استاندارد بین المللی نیز الزامات ایمنی مشابهی را برای آسانسورها در نظر گرفته است.
- ASME A17.1: این استاندارد آمریکایی، الزامات ایمنی آسانسورها و پله برقی ها را تعیین می کند و در بسیاری از کشورها مورد استفاده قرار می گیرد.
- استانداردهای ملی: هر کشور نیز استانداردهای ملی خود را برای آسانسورها تدوین کرده است که باید رعایت شوند. در ایران، “مبحث پانزدهم مقررات ملی ساختمان” به آسانسورها و پله برقی ها اختصاص دارد و الزامات ایمنی را مشخص می کند.
| سازمان صادر کننده | شرح | استاندارد |
| ISO | مشخصات کلی ساخت و نصب آسانسورهای برقی و هیدرولیکی | ISO 8100-1 |
| CEN | قوانین ایمنی برای ساخت و نصب آسانسور – آسانسورهای مسافربر و باربر | EN 81-20 |
| CEN | قوانین ایمنی برای ساخت و نصب آسانسور – آزمون ها و الزامات | EN 81-50 |
| ASME | کد ایمنی آسانسور و پله برقی | ASME A17.1 |
| سازمان ملی استاندارد ایران | بسته به نوع آسانسور، استانداردهای مختلفی در این زمینه وجود دارد. | استاندارد ملی ایران |
علاوه بر این، رعایت دستورالعمل های سازندگان معتبر آسانسور مانند Otis، Schindler، ThyssenKrupp، و Kone نیز برای اطمینان از عملکرد صحیح سیستم پاراشوت ضروری است.
مراجع معتبر و سازندگان آسانسور
برای اطمینان از کیفیت و ایمنی سیستم پاراشوت آسانسور، توصیه می شود از محصولات شرکت های معتبر و شناخته شده در این زمینه استفاده شود. برخی از سازندگان معتبر آسانسور و سیستم های ایمنی عبارتند از:
- Otis Elevator Company: یکی از بزرگترین و قدیمی ترین تولیدکنندگان آسانسور در جهان.
- Schindler Group: شرکت سوئیسی پیشرو در زمینه تولید آسانسور و پله برقی.
- ThyssenKrupp Elevator: شرکت آلمانی فعال در زمینه تولید آسانسور و پله برقی.
- KONE Corporation: شرکت فنلاندی متخصص در تولید آسانسور و پله برقی.
بازرسی و نگهداری سیستم پاراشوت آسانسور
سیستم پاراشوت آسانسور باید به طور دوره ای توسط متخصصین مجرب بازرسی و نگهداری شود تا از عملکرد صحیح آن در شرایط اضطراری اطمینان حاصل شود. این بازرسی ها شامل موارد زیر می شود:
- بررسی ظاهری لنت های ترمز: بررسی ساییدگی و آسیب دیدگی لنت ها و اطمینان از کافی بودن ضخامت آنها.
- بررسی عملکرد گاورنر: اطمینان از عملکرد صحیح گاورنر و تنظیم دقیق سرعت فعال سازی آن.
- بررسی اهرم ها و اتصالات مکانیکی: اطمینان از عدم وجود خوردگی، زنگ زدگی یا آسیب دیدگی در اهرم ها و اتصالات مکانیکی.
- آزمایش عملکرد سیستم پاراشوت: انجام آزمایش های دوره ای برای اطمینان از فعال سازی صحیح و توقف ایمن کابین.
- بازرسی دوره ای و منظم سیستم پاراشوت توسط تکنسین مجرب ضروری است.
- کابل گاورنر باید به طور مرتب بررسی و در صورت نیاز تعویض شود.
- مکانیزم قفل کننده باید به طور منظم تمیز و روغن کاری شود.
- سوییچ ایمنی باید به درستی کار کند.
- در صورت مشاهده هرگونه نقص در سیستم پاراشوت، باید فوراً نسبت به رفع آن اقدام شود.
سؤالات متداول
- پاراشوت آسانسور دقیقاً چیست و چگونه کار می کند؟
پاراشوت یک سیستم ترمز اضطراری است که در صورت پاره شدن سیم بکسل یا افزایش غیر مجاز سرعت، فعال شده و کابین را متوقف می کند.
- چه عواملی باعث فعال شدن پاراشوت آسانسور می شوند؟
پاره شدن سیم بکسل، نقص در سیستم کنترل سرعت و یا تجاوز از سرعت مجاز می توانند باعث فعال شدن پاراشوت شوند.
- آیا پاراشوت آسانسور نیاز به بازرسی و نگهداری دوره ای دارد؟
بله، بازرسی و نگهداری منظم پاراشوت برای اطمینان از عملکرد صحیح آن در شرایط اضطراری ضروری است.
- تفاوت بین پاراشوت لحظه ای و تدریجی چیست؟
پاراشوت لحظه ای به طور ناگهانی کابین را متوقف می کند، در حالی که پاراشوت تدریجی با کاهش تدریجی سرعت، از ضربه شدید جلوگیری می کند.
- آیا همه آسانسورها به پاراشوت مجهز هستند؟
تقریباً تمام آسانسورهای مدرن به پاراشوت مجهز هستند، زیرا این سیستم نقش حیاتی در حفظ ایمنی مسافران دارد.
کلام آخر
سیستم پاراشوت آسانسور، یکی از حیاتی ترین اجزای ایمنی این وسیله نقلیه عمودی است که در شرایط اضطراری، جان سرنشینان را نجات می دهد. شناخت انواع سیستم های پاراشوت، نحوه عملکرد آنها، استانداردهای مربوطه و اهمیت بازرسی و نگهداری منظم، برای اطمینان از عملکرد صحیح این سیستم ضروری است. با رعایت استانداردها و انجام بازرسی های دوره ای، می توان از ایمنی آسانسور و آسایش خاطر کاربران آن اطمینان حاصل کرد.
نظرات کاربران